میانی اَہد ءِ بلوچ کنفریڈیسی ءَ بگرداں 1876ءِقلات –انگریز پیمان ءَ

نبشتہ کار: خلیل بلوچ

پجار:

چہ بازیں گْوستانکی شوناں اے گپ زانگ بیت کہ بلوچ چہ اَہداں البُرز ءَ بِگرداں بولان ءِ کوہ ءُ دمگاں جہہ منند بوتگ اَنت۔ شاھنامہ فردوسی، عرب گْوستانک نِبیس ءُ بابا ءِ گْوستانک ایروڈٹس وتی نبشتانکاں بلوچ ءَ اے ھند ءُ دمگانی اَہدی جہہ منند شون دنت۔ بلئے بازیں سیاسی، معاشی ءُ موسمی جاورانی سوَب ءَ بازیں بلوچ تمن (Tribe) آں لڑ ءُ بار کُرتگ ءُ بلوچستان ءِایندگہ دمگاں شتگ ءُنشتگ اَنت۔ بلوچ ءِ ھندی ءُ دمگی لڑ ءُ بار چہ اَہداں برجاہ بوتگ۔ اے لڑ ءُ بار سرجم ءَ تہ ئِے(internal ) بوتگ اَنت بزانکہ بلوچ چہ وتی بُنکی سرڈگار ءَ در نہ شُتگ۔ بلوچ ءِ سیاسی زنداب)  lifestyle (ءَ سرپد بوگ ءِ واستہ الم اِنت کہ بلوچ ءِ تمن ءُ تمنی  ھم سنّتی (اتحاد) دربرگ بہ بنت چیءَکہ بلوچ گوں تمنی  راہبند ءَ بندوک بوتگ۔ ھمک ھند ءُ دمگاں تمن ءُ بولْکانی حاکمی بوتگ۔ وہد ءُ جاورانی رِد ءَ حاکمی بدل ھم بوتگ اَنت ءُ ایندگہ تمن (Tribe) آنی دستاں شُتگ اَنت۔ بلئے گوں ھمک تمن ءِ حاکمی ءَ بلوچ ءِ سیاسی سنچ گِیش بوان بوتگ ءُ بلوچ ءِ تہ ءَ راجی سنچ ءُ زانت ودی بوان بوتگ۔ مید، ھوت، رند ءُ لاشار، میرواڑی ھما تمن بوتگ اَنت کہ ایشاں بلوچ راجی پجّار ءِ دیمروی ءَ بے کِساس کمک کُرتگ ءُ بلوچ چہ بہر ءُ بانگ ءَ کش اِتگ ءُ یک بیرکے ءِ ساہگ ءَ جاہ داتگ۔ 

ھمے رنگ ءَ نیامی اَہد ءَ بازیں بلوچ تمن چہ سِیستان ءَ لڑ ءُ بار کن اَنت ءُ مکران ءِ دمگاں کاینت ءُ نند اَنت۔ اے باریگ ءَ بلوچِستان ءَ مُہکمیں حاکمی یے نہ مان اِیت ، ھمک تمن وتی سِیمسر ءَ سرجم ءَ آجو ءُ وتواک بیت۔ دری لشکرانی اُرش ھم برجاہ بنت ءُ بلوچستان ءِ جاور نگیگ بنت۔ ھمے میان ءَ بلوچ تمنانی میان ءَ یکجاہی ءُ تپاکی رواج گِران بیت۔ بلوچ تمن وتی رکّینگ ءِ ھاترءَ یکے دومی ءَ گوں یکمُشت بوان بنت ءُ وتی تاکت ءَ ودّین اَنت۔ بِندات ءَ اے تِپاکی لہتیں دمگی تمنانی میان ءَ بنت بلئے گوں وہد ءِ ھمراہی ءَ مستر ءُ شاھِگان بوّان بیت۔ ھمے تپاکی ءُ یکجاہی ءِ برورد ءَ بلوچ راج ءِ سیاسی سِنچ ودّان بیت ءُ گُڑسر ءَ بلوچ راجی ریاستے ءِ جوڑ کنگ ءَ سوبین بنت۔ گوں جلال خان ءِ کنفیڈریسی ءَ بلوچءِ تپاکی نوزمانگی راجدوستی ءِ دْروشم ءَ بِندات بیت ءُ ریاست قلات ءِ رنگ ءَ داں کرناں برجاہ مان اِیت۔

میدانی حاکمی

مید بلوچانی کْوہنیں تمناں چہ یکے۔ سال 854 پیش مسیح ءَ مید وتی حاکمی جوڑ کن اَنت ءُ بلوچستان ءِ مزنیں دمگے ءَ حاکمی کن اَنت۔ اےدمگانی  ایدگہ بازیں تمن ھم گوں آہاںھوار بنت بلئے سروک ءُ رہشون چہ مید تمن ءَ بنت۔ اے بلوچانی اولی مزنیں حاکمی بیت کہ باز شاھگان بیت۔ مکران ءَ بگرداں سِیستان ءَ سرجم میدانی حاکمی بیت۔  میدی دور ءِ حاکمی، مادِستان ءُ میڈیا ھم گْوشگ بیت۔  550 پیش مسیح ءَ ھخامنشی میدانی سرءَارش کن اَنت ءُ میدانی حاکمی ھلاس بیت بلئے آہانی تپاکی ءِ سرجمیں زور ھلاس نہ بیت۔ مکران ءَ آہانی تپاکی مہکم بیت۔ رندی باریگ ءَ عرب کاینت ءُآہانی سرءَ اُرش کن اَنت ءُ اے دمگءَ وتی حاکمی ءَ جوڑ کن اَنت۔ مید یک برے پدا مہکم بنت ءُ عربانی ھلاپ ءَ گہگیری (مزاحمت) کن اَنت۔ عرب لبزانک ءِ تہ ءَ جاہ پہ جاہ ءَ میدانی بارو ءَ تران کنگ بوتگ۔ قاضی مبارک اطہر پوری نبشتہ کنت 42 ہجری ءَ ھندی(Local) مردم یکجاہ بنت ءُ عربانی سر ءَ اُرش کن اَنت ءُ اے ارش ءَ اسلامی لشکر ءِ  150 ھزار سپاہیگ جنگ بیت ءُ اے دمگ ءَ اسلام ءِ شاہیگانی یکپارگی رک اِیت۔ وہدے حضرت معاویہ اے پروش ورگءِ بارو ءَ سرپد بیت گُڑا آ مزنیں لشکرے قیقان (قلات) ءَ دیم دنت۔ قلات ءَ سوبمندی ءَ پد لشکر مکران ءِ نیمگ ءَ روت ءُ اولی بر ءَ میدانی دمگ گرگ بیت۔

چہ ادءَمید نزور بوان بنت ءُ آ ایندگہ تمناں گوں ھوار بوان بنت۔ مرچی میدانی چندیں مردم تیابدپی شہراں جہہ منند اَنت ءُ گوں دریاوردی ءَ بندوک اَنت[1]۔

ھوتانی حاکمی

ھوت ھم بلوچانی کْوہنیں تمن یے کہ آہانی حاکمی سرجمیں مکران ءَ بوتگ۔ سکندر اعظم ءِ باریگ ءِ نبشتانکانی تہءَ ھوتانی نام گون اِنت، یوتی ءُ یتائی ءِ گالبنداں گِرگ بوتگ، وہدے کہ عرب نبشتہ کاراں ھوت زط ءُ الزط، ہوت ءُ الہوت گْوشتگ اَنت۔ فارسی نبشتہ کاراں جت ءِ نام داتگ اَنت۔ مکران ءِ دمگ کیچ ءَ بِگرداں لسبیلہ ءَ ھوتانی حاکمی بوتگ۔ دوازدہمی کرن ءِ  عشقی دریاست ءِ کِرد پنو ءِ سیادی ھم چہ ھوت تمن ءَ بیت۔ آ مکران ءِ حاکم میر عالی ھوت ءِ چُک بیت۔  پانزدہمی کرن ءَ ھم مکران ءِ بازیں دمگاں ھوتانی حاکمی بیت کہ آئی ءِ مستریں شون حمل جیئند بیت کہ آئی ءِ سیادی گوں ھوتانی کلمتی بہر ءَ بیت۔ حمل ءِ گہگیری ءِ سوب ءَ پرتگیز پروش ور اَنت، ھمک دور ءُ باریگاں ھوتانی یک شرّیں تپاکی یے بیت،اَہدی دور ءَ ھوتانی ھم سنتی(اتحاد) گوں میداں بوتگ۔ رندی دور ءُ باریگاں گوں قمبرانی، بلیدیءُ گچکی آں بوتگ[2]۔

رند ءُ لاشارانی حاکمی

بلوچستان ءِ دمگ سِیستان ءَ وہدے منگولانی ارش بندات بنت گُڑا بازیں بلوچ تمن لڑ ءُ بار کن اَنت ءُ مکران ءَ کاینت۔ چوشکہ چہ لڑ ءُ بار ءَ پیسر ھم بلوچانی تہ ئِے لڑءُ بار (internal migration )برجاہ بوتگ اَنت پمیشکہ گوں آہاں ھچ گہگیری (مزاحمت) نہ بیت، چہ ایدگہ تمناں گوں آہاں رند ءُ لاشار ھم ھوار بنت، رند ءُ لاشاراے وہدءَ مکران، کولواہ ءُ  پنجگور ءَ جہہ منند اَنت۔ لہتیں وہداں پد رند مہکم تریں تاکتے جوڑ بنت ءُاے دمگءَ آہانی سیاسی اَسر گیش بوان بیت، چیزے وہد ءِ تہ ءَ رند ءُ لاشار سرجمیں بلوچ دمگ ءَ وتی یک سیاسی تاکتے جوڑ کن اَنت ءُ آہانی حاکمی مہکم بوان  بیت[3]۔

جلال خان کنفریڈیسی

1450 ءَ  میر جلال خان 44 تمن (Tribe) یکجاہ کنت ءُ بلوچ راج ءِ مستریں کنفریڈیسی ءَ جوڑ کنت۔ چِدءُ پیش ھم بازیں کنفریڈسی بوتگ بلئے جلال خان ءِ کنفریڈیسی شاھِگان بیت ءُ نوزمانگی لوٹاں سرجم کنت۔ کنفریڈیسی ءِ بُنجاہ (capital) بمپور کنگ بیت ، چہ ھمک تمنءَ 2000 مردم پہ لشکر ءَ تیار بیت ءُ لشکر ءِ سرجمیں کچ 88 ھزار بیت۔ جلال خان لشکر ءَ پنچ بہرءَ کنت ءُ وتی ھمُک چُک ءَ یک بہرے ءِ سْروک نامین اِیت، بزانکہ رند، لاشار، کرا، ھوت ءُ جتو بی بی ءِ نیام ءَ بہر ایش کنت(فاروق بلوچ ءَ ھوار بازیں نبشتہ کار اے لیکہ ءِ منّوک نہ اَنت، آ شون دینت کہ چہ جلال خان ءَ پیسر رند، لاشار ءُ ھوت تمن اے دمگاں جہ منند بوتگ اَنت۔ اے گپ ءِ تہءَ راستی بوت کنت کہ جلال ءِ چُکانی نام رند، لاشار ءُ ھوت بوتگ اَنت بلئے اے گْوشگ کہ جلال خان ءِ چُکّانی نامانی پُژدر ءَ رند، لاشار ءُ ھوت تمن جوڑ بوتگ اَنت ایشی ءِ تہ ءَ ھچ پیمیں راستی نیست۔چیءَکہ جلال خان ءَ پیسر ھم اے سئیں تمن بوتگ اَنت۔ چہ ایشی ءَ ابید ھوتاں مکران ءِ دمگ ءَ حاکمی کُرتگ)۔ اے لشکر جلال خان ءِ سروکی ءَ ھارون نامیں حاکمے پروش دنت ءُ سرجمیں مکران ءَ وتی حاکمی ءَ جوڑ کنت[4]۔ جلال خان مکران ءِ دمگ ءَ پنچ مزنیں تمنانی میان ءَ بہر کنت ءُ آہانی یک ھم سنتی(اتحاد) یےجوڑ کنت کہ آئی ءِ بنُجاہ کیچ بیت۔ جلال خان سْروک نامینگ بیت[5]۔ جلال خان ءَ پد سرداری میر رند ءَ رس اِیت۔میر شیہک ءِ اَہد ءَ قلات میر عمر ءِ قبضہ ءَ روت ءُ چہ جلال خان  کنفریڈیسی ءَ سد اِیت۔ گُڑا میر شیہک رند ءُ گْوہرام لاشاری میر عمر ءِ ھلاپ ءَپاد کاینت ءُ جنگ کن اَنت۔ میر عمر کُشگ بیت ءُ قلات  دوبر جلال خان کنفریڈیسی ءِ بہر جوڑ بیت[6] ۔

جلال خان کنفریڈیسی ءِ شاھِگانی

 میر شیہک ءَ پد چاکر خان سردار گِچین کنگ بیت۔ میر چاکر رِند ءِ سْروکی ءَ اے کنفریڈیسی گِیشتر شاھِگان بیت ءُ داں کوہ ءِ سلیمان ءَ میر چاکر رِند ءِ حاکمی جوڑ بیت۔ کرمان ءَ بِگر داں سندھ ءِ میان ءِ سرجم ءَ میر چاکر خان ءِ حاکمی مان اِیت۔ پانزدہمی ءَ کرن میر چاکر رند سیوی  (سبی)ءَ نوکیں بُنجاہ جوڑ کنت۔ سرجمیں بلوچ سرڈگار ءَ وتی حاکمی ءَ مُہکم کنگ ءَ پد میر چاکر مُلتان ءُ پنجاب ءِ بازیں ھنداں وتی حاکمی ءِ بہر جوڑ کنت۔[7]  میر چاکر ءِ حاکمی ءِ سِیمسر گِیش بوّان بیت بلئے زوت وت ماں وتی جیڑہ گیش بوان بنت ءُ وت ماں وتی جنگانی سوب ءَ اے کنفریڈیسی نزور بوّان بیت۔ وہدے چاکر خان سْروک نامینگ بیت گُڑا لاشاری اے گپءِ منوگِر نہ بنت ءُ آہانی لوٹ بیت کہ میر گْوہرام سْروک جوڑ کنگ بہ بیت۔ چہ ایشی ءَ رِند ءُ لاشارانی میان ءَ گِس جنگ (civil war ) یےبِندات بیت کہ داں 30 سال ءَ برجاہ بیت۔ (باز نبشتہ کارانی رِد ءَ بیست ءُ ھپت سال ءَ جنگ برجاہ بیت۔)[8] ۔ اے وت ماں وتی جنگ ءَ بلوچاں مزنیں جانی ءُ مالی تاوان ئِے بیت ءُ بلوچانی اے مزنیں ھم سنّتی ھلاس بیت۔ گُڑی جنگ ءَ پد بلوچانی اے دوئیں تمن نزور تر اَنت ءُ گوہرام دیم پہ گجرات(ہندوستان) ءَ روت ءُ میر چاکر رند سیوی ءَ جلّ اِیت۔کندہار ءِ ارغونانی اُرشاں چاکر سیوی ءَ یلءَ دنت ءُ ملتان ءِ دمگ ءِ ستگڑھ ءَ روت اِنت ءُ گڑسرءَھمودءَ بیران بیت۔[9]

دودائی کنفریڈیسی:

رند ءُ لاشار جنگ ءَ پد بازیں بلوچ تمن چہ اے ھم سنّتی ءَ سد اَنت ءُ جتا جتائیں ھنداں رو اَنت ءُ نند اَنت۔لہتیں تمن ڈیرہ جات ءَ رو اَنت ءُ وتی دگہ ھم سنتی (اتحادے) جوڑ کن اَنت کہ “دودائی کنفریڈیسی” ءِ نام ءَ زانگ بیت۔[10] اے کنفریڈیسی ءَ دودائی، میرانی، کلاچی، گورچانی، ھوت ءُ جسکانی ھوار بنت۔ دودائی اتحاد ءِ چار نیابت بنت کہ ایشانی تہءَ ڈیرہ اسماعیل خان، ڈیرہ غازی خان، ڈیرہ فتح خان ءُ بھکرلیہ ءِ نیابت۔اے نیابتانی سروک وتی نیابتانی کارانی تہءَ آجو بوتگ اَنت۔ اے اتحاد ءِ سروک دودائی بنت۔[11] گوں وہد ءِ ھمراہی ءَ دودائی کنفریڈیسی شاھِگان ءُ مُہکم بیت۔ چہ ایشی ءَ ابید دمگ ءِ لشکری تاکتے جوڑ بیت۔ بلئے مغل اَہد ءِ بنداتی باریگ ءَ دودائی کنفریڈیسی مغلانی ایر دست بیت۔ بادشاہ اکبر ءُ اورنگزیب ءِ اَہد ءَ دودائی وت ءَ چہ مغلاں سرجم ءَ آجو کن اَنت۔ اورنگزیب لشکرکشی کنت ءُ دودائی پْروش ور اَنت۔ یک رندے پدا حاکمی مغلانی دستءَ روت۔ اورنگ زیب ءِ مرگ ءَ پد مغل بادشاہی زوال ءِ آماچ بیت ءُ نزور ترّ اِیت۔ چریشی ءَ دودائی نپ گر اَنت ءُ وتءَ چہ مغلاں آجو کن اَنت۔بلئے زوت قلات ءِ حاکم میر عبداللہ خان ڈیرہ جات ءِ سرا اُرش کنت ءُ ڈیرہ جات ءَ قلات اسٹیٹءِ بہرے جوڑکنت۔ ڈیرہ جات داں 1717 بگر داں 1795 ءَ قلات ءِ دست ءِ چیرءَ بیت۔[12]چوشکہ  نصیرخان اول ءَ رند قلات نزور ترّ اِیت ءُ تہ ئِے جیڑہانی دیمپان بیت، 1795 ءَ افغانستان ءِ شاہ  زمان شاہ ڈیرہ جات ءَ بلوچ لشکر ءَ پروش دنت  کہ ڈیرہ جات اوگانانی دست ءَ روت۔[13]

ناروہی کنفریڈیسی

میانی اَہد ءَ سِیستان ءَ دری زورآورانی ارش برجاہ بنت۔ بازیں بلوچ لڑ ءُ بار کن اَنت ءُ ایندگہ دمگاں رو اَنت ءُ ننداَنت وہدے کہ لہتیں گوں نوکیں حاکماں ھوار بنت۔ سِیستان ءَبرے یک حاکمے جوڑ بیت ءُ پدابدل بیت۔ دمگ ءِ اہدی جہہ منند زوراکیانی دیمپان بنت۔پہ وتی سرڈگار ءِپہازگ ءَ ناروہی تمن سِیستان ءِ دمگ ءَ بلوچانی کنفریڈیسی یے جوڑ کنت کہ دری لشکرانی ھلاپءَ یکجاہ گہگیری (مزاحمت) بہ بیت۔چیزے وہد ءَ پد چاغی، سرحد، نمروز ءُ خاران ءِ بلوچ تمن ھوار بنت ءُ ناروہی کنفریڈیسی ءِ بہر جوڑ بنت۔ دانکہ گولڈسمتھ لائن ءَ ناروہی کنفریڈیسی مان اِیت۔ بازیں وہد ءَ پد آ پرشت ءُپروش ءِ آماچ بیت ءُ وہد وہد ءَ آہانی حاکمی ھلاس کنگ بیت۔

 بلئے ھردیں کہ دمگ ءِ جاور مُہکم بنت گُڑا ناروہی حاکمی دوبر جوڑ بیت۔ وہدے گولڈسمتھ لائن جوڑ کنگ بیت گُڑا  ابراہیم خان سنجرانی ءُ سردار شریف ناروہی ءِ سروکیءَ افغان ءُ ایران سرکارءِ مردم چہ ناروہی کنفریڈیسیءَ کشّگ بنت۔ ناروہی کنفریڈیسی ءِ ھلاپ ءَ ایران ءِ اُرش برجاہ بنت ءُ قجبر باریگ ءَ ناروہی کنفریڈیسی سرجم ءَ  ھلاس بیت۔ بازیں ھند ءُ دمگاں ایران ءِ قبضہءَ بنت، داں نوزدہمی کرن ءَ لہتیں تمنانی ھم سنتی (اتحاد) برجاہ بیت ءُ گوں راجدوستیءِ لیکہءَ ایران ءِ ھلاپءَ گہگیری (مزاحمت) کن اَنت۔ بلئے گُڑسر ءَ اے تمن ھم پروش ور اَنت ءُ ناروہی کنفریڈیسی سرجم ءَ ھلاس بیت[14]۔

طوران کنفریڈیسی

شانزدہمی کرن ءَ میروانی تمن، جلاوان ءُ سراوان ءِ سرجمیں تمناں یکجاہ کنت ءُ نوکیں کنفریڈیسی یے جوڑ کنت کہ طوران کنفریڈیسی ءِ نام ءَ زانگ بیت۔ جلاوان ءُ سروان ءِ گِیشتریں تمنانی سیادی گوں بلوچ ءِ باروزہی تمن ءَ بیت کہ چہ کرمان ءَ لڑ ءُ بار کنت ءُ اے دمگءَ کیت اِنت۔ لہتیں وہداں پد خاران ءُ چاغی ءِ تمن ھم طوران کنفریڈیسی ءَ ھوار بنت۔ چیزے سالاں رند، لاشار کنفریڈیسی ءُ طورانی کنفریڈیسی ءِ میان ءَ وت  ماں وتی اڑچِست  بنت ءُ گُڑسر ءَ رند، لاشار کنفریڈیسی باج بارت ءُ سرجمیں قلات ءَ آئی ءِ حاکمی جوڑ بیت۔ میر مندو قلات ءِ administrator جوڑ کنگ بیت۔ چیزے وہداں پد میر بجّار خان ءِ سروکی ءَ قلات ءِ سرءَ دوبر میروانی تمن ءِ حاکمی جوڑ بیت۔ میر بجّار خان  چہ رند، لاشار کنفریڈیسی ءَ اَسر زور اِیت ءُ طوران کنفریڈیسی ءَ شاھگان کنت[15]۔

 1666 ءَ میر احمدوہدے  کہ کنفریڈیسی ءِسْروک  جوڑ کنگ بیت گُڑا آ  طوران کنفریڈیسی  ءِ نام ءَ مٹ کنت ءُ آئی ءَ  ریاست قلات ءِ نام دنت۔ ریاست ءِ قلات طوران کنفریڈیسی ءِ extension بیت کہ آؤکیں سالاں بلوچ سیاست ءُ مزاحمت ءِ بُنجاہ جوڑ بیت۔  قلات روچ پہ روچ شاھِگان بوّان کنت ءُ داں کچی ءُ سیوی ءَ شاھِگان بیت۔  [16]چہ اِد ءَ احمدزئی کہول ءِ حاکمی بنا بیت ءُ اولی بلوچ ریاست جوڑ بیت۔

قلات ءِ شاھِگانی

سال 1749 ءَ نصیر خان I  خان قلات گچین کنگ بیت۔ نصیر خان I اولی بر ءَ بلوچ ءِ لشکرے جوڑ کنت ءُ ریاستءِقلاتءَگوں نوکیں دور ءِ راہبنداں ھمگرنچ کنت۔ نصیر خان I داں 50 ءَ سال ءَ حاکمی کنت کہ آ ریاستءِقلات ءِ golden period ھم گْوشگ بیت۔ نصیر خان Iقلات ریاست ءِ سیمسراں ودّین اِیت ءُ مکران، لسبیلہ، خاران ءُ ڈیرہ جاتاں قلات ریاست ءِ بہر جوڑ کنت۔ چہ ایشی ءَ ابید indian ocean ءِ بازیں بندن ھم قلات ریاست ءِ بہر جوڑ کنگ بنت۔ افغانِستان ءِ شاہ احمد شاہ ءَ گوں معاہدہانی  بُنیادءَ نزیکی کنگ بیت۔ سرجمیں ڈگار کہ اود ءَ بلوچ جہہ منند اَنت آ قلات ریاست ءِ ایر دست کنگ بنت،تہنا لہتیں ایرانی دمگ پشت کپ اَنت۔  نصیر خان I سروکی ءَ مستریں دیمروی کِشت ءُ کشاری ءِ پڑ ءَ بیت،کچی ءِ ڈگاراں اولی براں کِشت ءُ کشاری کنگ بیت، گوں ہندوستان ءُ کندہار ءَ کار ءُ بار بِندات کنگ بیتءُ ریاست قلات  بے کساس دیمروی کنت۔ 1795 ءَ گوں نصیر خان I ءِ بیرانیءَ قلات ریاستءِ جاور نگیگ بوّان بنت ءُ آجنجالانی آماچ بیت۔ انگریز ءِ قبضہ ءَ بِگرداں 1948 ءَ قلات ریاست مدام سیاسی ءُ فوجی چِست ءُ ایرانی دیمپان بیت[17]۔

قلات ریاست داں انگریز اَہد:

چوشکہ قلات آ دورءِ مزنیں تاکتانی نیام ءَ بیت ءُ آ اَہد ءَ بلوچستان ءِ ایدگہ تمن ءُ آہانی ھم سنتی (اتحاد) جتا ءُآجوئیں بستارے ءِ واہند بنت ءُ وتی پُرگنجیں ڈیھ ءُ آئیءِ کہچراں جہد ءَ بنت۔پمیشکہ قلات وتی بنداتی اَہد ءَ چہ ڈنّی ءُ تہ ئَے دوئیں تاکتاں  ترس ءِ آماچ بیت۔ قلات ءِ حاکم چہ بندات ءَ جنگ ءُ جدل ءُ قلات ءِ شاھگانی ءِ کاراں دلگوش بنت۔ میر احمد خان وتی سرجمیں زند ءَ باروزئی، کلھوڑا ءُ مغلاں گوں جنگ کنت ءُ قلات ءِ سیمسراں شاھگان کنت۔[18]میر سمندر خان ءِ اَہد ءَ 1698 ءَ ایران ءِ لشکر طہماسب بیگ ءِ سروکی ءَ قلات ءِ سرا اُرش کنت۔ میر سمندر خان ایرانی لشکر ءَ پروش دنت ءُ قلات ءَ رکّین اِیت۔[19]میر سمندر خان ءَ رند میر احمد خان دومی خان جوڑ بیت کہ میر عبداللہ ءِ دست ءَ کُشگ بیت ءُ خان ئِے میر عبداللہ خان ءَ رس اِیت۔ عبداللہ خان شاھگانی ءِ پالیسی ءِ رد ءَ بازیں ھندے قلات ءِ تہءَ ھوار کنت کہ ایشانی تہءَ مکران، ڈیرہ جات،کچھی ءُسندھ ءِ بازیں ھند  ھوار اَنت ءُ ڈنّی اُرشانی دیمءَ ھم دار اِیت۔

میر عبداللہ خان ءِ مرگ ءَ پد میر محبت خان خان جوڑ بیت، بلئے محبت خان ءِ تہءَ خان ئِےءِ لائکی نہ بیت، چہ ایشی ءِ سبب ءَ سرداراں موہ رس اِیت کہ آ قلات ءِ کارانی تہءَ دزمانجنی بہ کن اَنت۔ میر لشکری رئیسانی ءِ سروکی ءَ سردار میر محبت خان ءِ ھلاپ ءَ پندل ساز اَنت ءُ آئی ءِ جاہ ءَ آئی ءِ کستریں برات میر ایلتیاز خان تہت ءِ سرءَ نندارینگ بیت۔[20]دیمترءَ سردار یک رندے پدا میر محبت خان ءَ پہ تہت ءِ گرگ ءَ کمک کن اَنت ءُ آ دوبر خان جوڑ بیت۔ اولی رند اِنت کہ محبت خان سردارانی دست ءَ لئیبویے جوڑ اِنت۔بلئے دومی باری ءَ آ سرداراں چہ قلات ءِ کارماناں دیر داریت ءُ خان ءُ سردارانی میان ءَ دوری یے ود ی بیت۔[21]

 1749ءَ نصیر خان اول خان جوڑ بیت۔نصیرخانءُ سردارانی میان ءَ دوری ءِ ھلاس کنگ ءِ ھاترءَ سرداراں مال ءُ جاگیر دنت۔آ اے گپ ءَ سرپد بیت کہ داں سردار چہ خان ءَ وش مہ بنت قلات ءِ تہت ءِ برجاہ دارگ گران بیت۔ چوشکہ قلات ءِ لشکر اوں ھمے تمنانی برورد اَنت، پمیشکہ داں سردار ھمراہ مہ بنت قلات ءِ حاکمی مہکم بوت نہ کنت ءُ ڈنّی اُرشاں چہ رکّ اِت نہ کنت۔آئی ءَ سردار وتی تمنی کارمانانی تہءَ آجو کت اَنت ءُ قلات ءِ کارمانانی تہءَ ھم سردار ھوار کت اَنت۔آ دو نوکیں اُگدہ جوڑ کنت؛یکے جھالاوان ءِ چیف ءُ دومی سراوان ءِ چیف ءُ اے دوئیں ھندانی سرداراں ھمے چیف آنی دست ءِ چیرءَ کار اِیت۔دوئیں چیف قلات ءِ سر ءُ سوجی مجلس ءِ بہر جوڑ کنگ بنت ءُ آہانءَ ٹیکی  ءُ جاگیر اوں دیگ بیت۔[22]نصیر خان لشکر ءَ سئے بہرانی تہءَ گیشّین اِیت، اولی دستہ ءِ ھاس کہ خان ءِ سروکی ءَ بیت، دومی دستہ ءِجھالاوان کہ جھالاوان ءِ چیف ءِ سروکی ءَ بیت ءُ سیمی دستہءِ سراوان کہ سراوان ءِ چیف ءِ سروکی ءَ بیت۔ آ قلات ءِ سیمسراں ودّین اِیت ءُ سرجمیں بلوچ ھنداں قلات ءَ گوں ھوار کنت۔

نصیرخان (اول) ءَ رند ءِ اَہد سیاسی رد ءَ یک نزوریں اَہدے بیت۔نصیر خان ءَ کہ خان ءُ سردارانی میان ءَ آ حدّ گیشینتگ اِت اَنت، آئی ءَ چہ رند آؤکیں خاناں برجاہ داشت نہ کت اَنت۔آئی ءِ جانشیناں وتی ءُ سردارانی میان ءَ شریں سیادی یے داشت نہ کت ءُ نصیرخان ءَ پد سردار گیش تاکتور جوڑبوت اَنت ءُ قلات ءِ واک(اختیار) ایش چیلنج کت اَنت۔[23]خان ءُ سردارانی میان ءَ وت ماں وتی جنگ ءِ سوب سردارانی نصیرخان ءِ اَہد ءِ بستار ءِ لوٹگ اَت کہ آہاں وتی ہک پہم اِت۔میر محراب خان (دومی) ءِ اَہد  وت ماں وتی جنگ ءِ مہکم تریں اَہد اَت کہ اے اَہد ءَ بازیں سریں مردم ھمے اڑانی سوَب ءَ بیران بوت اَنتءُ بازیں ھم سنتی (اتحاد) خان ءِ ھلاپ ءَ پندل سازیانی بہر بوت اَنت۔ [24]

قلات ءُ ہندوستان ءِ تہءَ انگریز حکومت ءِ بنداتی سیادی:

بلوچستان ہندوستان ءِ انگریز واک (اختیار)ءِ نوآبادیانی پالیسی ءِ بہرے نہ بوتگ۔بلئے اولی انگریز –افغان جنگ(1839-42)ءَبلوچستان ءِ ارزشت ود اِت۔[25]افغانستان ءَ انگریز لشکر ءِ دیم دیگ ءُ پہ ساز ءُ سامانانی سر کنگ ءَ بلوچستان ءِ کشک گچین کنگ بوت۔  قلات ءَ اے وہد ءَ میر محراب خان دومی ءِ حکومتی اَت کہ انتظامیہ ءِ حوالہ ءَ یک سکیں نزوریں اَہدے اَت۔ایشی ءِ سبب یکے وَ آئی ءَ چہ پیش ءِ حاکم میر محمودخان (1817-31) ءِ ءُ دومی آئی ءِ جند ءِ پالیسی بنت۔آئی ءَ قلات ءِ ربیتی قانون کہ آئی ءَ چہ پیش ءِ حاکماں ٹھینتگ اِت اَنت، نہ من اِت اَنت ءُ یک وتسریں حاکمے ءِ دروشم ءَ حاکمی کت۔ چریشی ءِ سوب ءَ جھالاوان، سراوان،مکران،خاران ءُ لسبیلہ ءِ سرداراں وتی کشک جتا کت اَنت ءُ قلات ءِ حاکمی ءِ کمک نہ کت۔[26]

انگریز حکومت ءَ افغانستان ءِ تہءَ دزرسی ءِ ھاترءَ قلات ءِ گومءَ سیادی جوڑ کت۔1839 ءَ انگریزحکومت ءَ میر محراب خان ءَ پیمانے کت۔ایشی ءِ مول ءُ مراد تہنا انگریز لشکر ءُ آئیءِساز ءُ سامانانی واستہ بلوچستان ءَ چہ بہ حفاظت ئیں کشکے اَت۔انگریزاں اے گپ ءِ پیمان کت کہ آ خان ءُ آئی ءِ ریّت ءِ میان ءَ دزمانجنی نہ کن اَنت ءُ شاہ نواز فتح خان ، شاہی کہول ءَ چہ خان ءِ دژمنءَ کمک نہ کن اَنت۔[27] 1839ءَ ھند لشکر، انگریز لشکر کہ افغانستان ءَ انگریز لشکر ءِ کمک ءَ روگ ءَ بیت  گڑابلوچستانءِ تمنی سردارآئی ءِ سرءَ  اُرش کن اَنت۔اے اُرش محراب خان ءِ پندلے پہمگ بیت ءُ اے ارش ءِ بیر ءَ جنرل ولشائر ءِ سروکی ءَ انگریز لشکر قلات ءِ سرا اُرش کنگ ءَ رہادگ بیت۔وہدے کہ جنرل ولشائر گوں لشکر ءَ قلات ءِ نیمگ ءَ رہادگ بیت گڑا جھالاوان ءِ سردار مستونگ ءَ آئی ءَ وش آتک کن اَنت ءُ  اے مہیم ءَآئیءِ کمکءَ کن اَنت ءُ آئی ءَ وردن ءُ ساز ء ُسامان دینت۔ پہ انگریز لشکر ءِ ساز ءُ سامانانی شریں رسائی ءَ آ وتی مردماں گوں اشتر ءُ اسپاں لشکر ءِ ھمراہی ءَ دیم دینت۔[28]

قلات ءِ سرءَ انگریز لشکر اُرش کنت ءُ میر محراب خان گوں لہتیں ھمراہاں جنگ بیت۔قلات ءِ گرگ ءَ پد انگریز سرپد بنت کہ آہانی سرءَ اُرش کنگءِ مستریں دست وزیرملا محمد حسنءِ بیت کہ آبیدءِخان ءِ اجازت ءَ شاہی مہر ءَ کارمرز کنت ءُ سرداراں انگریزانی ھلاپءَ کاگد نبشتہ کنت۔[29]محراب خان ءِ مرگ ءَ پد تہت شاہ نواز خان ءَ دیگ بیت۔ اے گپ ءِ زانگ ءَ ابید کہ میر محراب خان میاریگ نہ بوتگ، تہت آئی ءِ زہگ نصیر خان دومی ءَ دیگ نہ بیت۔چہ ایشی ءِ سوب ءَ بلوچستان ءَ نگیگیں جاور ال ودی بنت۔سردار تہت ءِ گرگ ءِ ھاترءَ نصیرخان دومی ءِ پلہ مرزی ءَ کن اَنت ءُ داں نصیر خان تہت ءِ سرءَ نندارینگ نہ بیت شاہ نواز ءِ حکومت ءِ ھلاپءَ جہد ءَ برجاہ دار اَنت۔1841 ءَ انگریز حکومت ءَ نصیرخان ءَ گومءَ پیمانے کت ءُ قلات ءِ تہت نصیرخان ءَ دات۔اے اہد ءُپیمان ءِ رد ءَ نصیرخان ءَ کابل ءِ شاہ ءِ وپاداری من اِت۔ انگریز حکومت ءُ شجاہ الملک، افغانستان ءِ شاہ ءَ قلات ءِ تہءَ وتی لوٹانی رد ءَ لشکرے ءِ نندارینگ ءِ ہک رس اِیت۔قلات ءِ دربار ءَ آہانی یک افسرے پہ سر ءُ سوجی کاراں نندارینگ بیت ءُ خان ءَ ابید چہ انگریز حکومت ءُ شاہ شجاہ الملک ءِ اجازت ءَ ڈنّی مُلکاں گوں سیادی دارگ ءَ مکن کنگ بیت۔[30]1854 ءَ انگریز حکومت ءُ خان ءِ میان ءَ دگہ پیمانے کنگ بیت۔ اے پیمان ءِ تہءَ کم ءُ باز مٹی ءُ بدلی ءَ گوں ھما پالیسی مان اِت اَنت۔انگریز حکومت ءَ خان پابند کت کہ ھر وہد ءَ انگریزءَ شمئے درکار بیت گڑا خان انگریزحکومت ءِ کمکءَ کنت ءُ ایشی ءِ مُز ءَ خان ءَ سالینی پنجا ھزار(50,000) ءِ گرانٹے دیگ بیت۔[31]

1854 ءَ اے دیم انگریز حکومت ءَ بلوچستان ءَ نا دزمانجنی ءِ پالیسی ءَ گوں کار گپت۔قلات ءِ کارمان (Affairs)چہ سندھ انتظامیہ ءَ برجاہ دارگ بوت اَنت ءُ خان قلات ءِ حاکم لیکگ بوت ءُ سردار ءُ لس مہلوک آئی ءِ ریّت۔[32]انگریز حکومت ءَ بند سیمسرپالیسی (Close Border Policy) ءِ رد ءَ قلات ءَ گوں سیادی داشت کہ آئی ءِ رد ءَ کوہ سلیمان ءِ کوہ دگ (mountain pass) پہ انگریز افسراں سیمسرے اَت۔[33]

دومی نیمگ ءَ پہ تمنی مردماں اے سیمسر نہ مان اِت۔ آہاں دوئیں نیمگاں سیاد ءُ ملکیت ھست اَت۔ اے تمناں پہ انگریز سیمسری انتظامیہ ءَ جنجال ودی کت۔ بگٹی ءُ مری تمن کہ برٹش ہندوستان ءَ پُتر ت اَنت ءُ انگریز سرءَ اُرش کُت ئے،اے اُرشاں انگریز سیمسر اَسرمند کت اَنت ءُ  ایمنی ءِ جاور اوں نگیگ کت اَنت۔[34]اے اُرشانی سوَب خان خدا داد (1857-1884) ءُ سردارانی میان ءَ دیریگیں اڑ اِت اَنت۔ اے سردارانی تہءَ جھالاوان ءُ سراوان ءِ چیف اوں ھوار اِت اَنت کہ آہانی گہگیری (rebellious) کارماناں خان داں وتی قلات (ماڑی) ءَ محدود کتگ اَت۔ اے بے کانودی ءِ سوبءَ بازیں تمن سندھ ءُ پنجاب ءِ سیمسراں لُٹ ءُ پُل ءَ لاچار کت۔[35]

اے جیڑہ ءِ توجیل کنگ ءِ دیمءَ مستریں اڑاند بند سیمسر پالیسی اَت۔ایشی ءِ جاہ ءَ پنجاب ءِ افسر رابرٹ سینڈیمن ءَ دیمترء پالیسی (Forward Policy)ءِ شون دات کہ آئی ءِ رد ءَ دوستی ءِ دزمانجنی چہ بند سیمسر پالیسی ءَ گیش پائیدگ مند اِنت۔1876 ءَ انگریز حکومت ءُ خان ءِ میان ءَ پیمانے بوت۔ اے پیمان 1854 ءِ پیمان اَت کہ نوکازگ بوتگ اَت۔ اے پیمان ءِ رد ءَ خان ءُ سردار پابند کنگ بوت اَنت کہ آ انگریز حکومت ءِ دژمناں کمک مہ کن اَنت ءُ ہر وڑیں جیڑہانی تہءَ انگریز حکومت ءِ کمک ءَ بہ کن اَنت ءُ گوں ڈنّی مُلکاں ھچ رنگیں سیادی مہ دار اَنت۔ ایشی ءِ بدل ءَ انگریز حکومت قلات ءِ آجوئیں بستار ءَ برجاہ دار اِیت۔قلات ءِ دربار ءَ انگریز ایجنٹے نندارینگ بوت ءُ اے ایجنٹ ءَ خان ءُ سردارانی میان ءَ جیڑہانی توجیل ءِ ھاترءَ سر ءُ سوجی کار اوں کت اَنت۔خان ءُ سردارانی واہگ ءِ رد ءَ انگریز لشکر ءِ بہرے قلات ءَ نندارینگ بوت۔ خان ءِ سالینی گرانٹ یک لک (100,000) کنگ بوت۔

 اے پیمان انگریز حکومت ءِ قلات ءِ واک ءِ سرجمی ءَ گرگ ءِ مستریں کارمان اَت۔ پیسری پیماناں انگریز حکومت ءَ قلات ءِ تہ ءِ پالیسیانی سرا دست رس نیست اَت، قلات ءِ ڈنّی پالیسی اوں پیسر ءَ تُرس آماچ وَ بوتگ اَنت بلئے نوں دراہیں تہ ئِے ءُ ڈنّی پالیسی قلات ءِ تہءَ انگریز ایجنٹ ءِ رضامندی ءَ گوں ٹھینگ بوت اَنت۔ گوں اے پیمان ءَ خان ءَ وتی آجوئیں واک انگریز حکومت ءِ دست ءَ دات اَنت کہ نوں خان قلات ءِ پیسلہ سازی ءِ عمل ءِ سرا اسرمند بوت۔

 برٹش بلوچستان:

سال 1839 ءَ  برطانیہ بلوچستان ءِ سیمسراں پادمال کنت ءُ قلات ءِ سر ءَ ارش کنت۔ میر محراب خان مزاحمت کنت ءُ نمیران بیت۔ آئی ءِ نمیرانی ءَ پد سرجمیں بلوچستان ءَ برطانیہ ءِ ھلاپءَ جُنز ءُ سلاہبندیں مزاحمت بِندات بنت۔ پہ برطانیہ ءَ اژدری بیت کہ بلوچانی زور ءَ ھلاس بہ کنت کہ بلوچ نزور بہ بنت۔ ھمے سوب ءَ برطانیہ بِندات ءَ “ڈیرہ جات ءُ خانگڑھ(جیکب آباد)” ءَ چہ قلات ءَ جِتا کنت ءُ  برٹش انڈیا ءِ اِیردست کنت۔ [36]

داں چیزے سالاں جنگ برجا بنت ءُ گُڑسر ءَ برطانیہ ءَ لاچار بیت کہ گوں بلوچاں معاہدہ بہ کنت۔  سال  1876 ءَ برطانیہ گوں خان قلات ءَ معاہدہ کنت۔  اے معاہدہ گوں میر نصیر خان II ءَ بوتگ ئیں معاہدہ ءِ نوکازتگیں دْروشمے بیت۔چہ معاہدہ ءِ برورد ءَ خان قلات ءِ وتواجہی برجاہ مان اِیت بلئے در ی کارمان  (external affairs  ) آں خان قلات سرجم ءَ برطانیہ ءِ ایر دست بیت۔ مستریں گپ ایش بیت کہ چہ اے معاہدہ ءِ رِد ءَ برطانیہ ءَ واک دیگ بیت کہ آ بلوچستان ءَ وتی لشکر ءَ بہ دار اِیت۔ اے معاہدہ ءِ بژدر ءَ برطانیہ ماں بلوچستان ءَ ٹیلی گراف لائن ءَ جوڑ کنت ءُ ماں کوئٹہ ءَ برطانیہ ءِ سرجمیں گیریزن garrison   دارگ بیت۔ [37] سال 1879 ءَ برطانیہ افغانستان ءِ لہتیں دمگ قبضہ کنت ءُ “گنداماک” معاہدہ ءِ پژدر ءَ پشین، لورالائی، چمن ،سیبی ءُ ژوب ءَ برٹش انڈیا ءِ اِیر دست کنت۔ سال 1883 ءَ برطانیہ گوں خان قلات ءَ معاہدہ کنت ءُ  کوئٹہ، بولان پاس، نصیرآباد، چاغی، مری-بگٹی دمگاں  lease زور اِیت۔  چہ قلات ءَ lease    زرتگ ئیں دمگ ءُ چہ  افغانِستان ءَ قبضہ کتگ ئیں دمگاں یکجاہ کنت ءُ “برٹش بلوچستان” ءِ نام دنت۔ [38]  برطانیہ وتی تاکت ءَ گیش کنان کنت ءُ  بلوچستان ءِ گِیشتر دمگاں وتی influence ءَ  ودین ایت۔  برطانیہ  قلات ءَ ماں چاربہر ءِ کنگ ءَ سوبمند بیت۔   اولی بہر برٹش بلوچستان بیت  کہ آئی ءِ تہ ءَ شہرگ، سیبی، پشین ءُ چمن ھوار بنت۔ دومی بہر  agency territories بیت کہ آئی ءِ تہ ءَ مری-بُگٹی دمگ ھوار بنت۔ سیمی بہر ارنڈ ءُ داجل گوں پنجاب ھور کنگ بنت۔  چارمی بہر آجوئیں ریاست بنت چوشکہ مکران، خان ءُ لسبیلہ۔[39]

برٹش بلوچستان ءِ قانونی بستار

سال 1920 ءَ رند وہدے بلوچ راہشون سیاسی گہگیری(مذاحمت) بِندات کن اَنت گُڑا آہانی بُنکی لوٹاں چہ یکے چوش بیت۔ سال 1934 ءَ انجمن ءِ جنرل سیکٹری عبد العزیز کُرد ماں تاکبند الحنیف ، بلوچستان جدید ءُ ڈائلی آزاد ءَ وتی نبشتانک شنگ کنت ءُ چہ برطانیہ ءَ لوٹ کنت کہ برٹش بلوچستان ءِ بلوچ دمگ واتر دیگ بہ بنت  پرچاکہ اے چہ بُن ءَ قلات ءِ بہر بوتگ اَنت۔ ایشی ءِ پاداشت ءَ عبدالعزیز کُرد پہ 3 سال ءَ بندیگ کنگ بیت ۔ بلئے بلوچ راہشون ءُ سیاسی گل چہ وتی لوٹ ءَ ھچ پد نہ کنز اَنت ۔ بلوچستان ءِ آجوئیں بستار ءُ  lease زرتگیں دمگانی بارو ءَ ریاست قلات ءِ قانونی ٹیم ، لیگل ڈرافٹے جوڑ کنت ۔ ریاست قلات ءِ چیف سیکٹری گوں ڈرافٹ ءَ دہلی ءَ دیم دیگ بہ بیت بلوچستان ءِ کیس ءَ پیش بہ کنت ءُ بلوچستان ءُ  release زرتگیں دمگانی باندات ءِ پوزیشن ءَ بہ گِیشین اَنت۔ ریاست قلات ءِ لیگل ٹیم گْوش ایت  کہ 1876 ءِ معاہد ہ ءِ ردءَ برطانیہ ءَ ریاست قلات ءِ وتواجہی ءُ آجوئی منّ اِتگ۔ وہدیکہ برٹش بلوچستان ءِ دمگ ریاست قلات ءِ ملکت ءُ اَہدی بہر اَنت۔ ایشاں گوں برٹش انڈیا ءَ کار نیست بگندئے برطانیہ ءَ پہ lease زرتگ اَنت۔ برطانیہ ءِ دراہگ ءَ پد برٹش بلوچستان ءِ بلوچ دمگاں واتر کنگ بہ بنت ءُ انڈیا ءِ بہر جوڑ  کنگ مہ بنت۔ ریاست قلات ءِ کانونی جنگ برجاہ بیت ءُ ایشی برورد ءَ 4 اگست، 1947 ءَ راؤنڈ ٹیبل کانفرنسے جم دارگ بیت۔ لارڈ ماؤنٹ بٹن، جناح، لیاقت  علی خان، ریاست قلات ءِ وزیرا عظم ءُ ریاست قلات ءِ لیگل اڈوائزر ھم ساڑی بنت۔  کانفرنس ءَ پد اے گپ تچک ءَ منّگ بیت کہ “5 اگست 1947 ءَ پد قلات سرجم ءَ آجو بیت ءُ آئی ءِ بستار ھما رنگ ءَ واتر بیت کہ سال 1838 ءَ بوتگ۔”[40]11  اگست 1947 ءَ خان قلات، آجوئی ءِ جار ءَ پرّین اِیت ءُ قرار دنت کہ چہ مرچیءَ پد  بلوچستان آجو ءُ وتواک نہ اِنت ءُ ھچ ملک ءِ ایر دست نہ اِنت۔ بلئے اے آجوئی  داں دیراں نہ مان اِیت ءُ زوت پاکستان بلوچستان ءَ پہ زور قبضہ کنت۔

آسر:

نیامی اَہد ءَ بلوچ پہ وت یک سیاسی بستارے ءِ جوڑ کنگ ءِ ھاترءَ جہد ءَ گوں دلگوش بنت۔ بازیں بلوچ کنفریڈیسی بلوچستان ءِ کُنڑ کُنڑ ءَ جوڑ بنت بلئے ابید چہ طوران ءَ دراہ وہد ءِ ھمرائی ءَ ھلاس بنت۔ اے بے سوبی ءِ مستریں سوب آہانی ساچاری نزوری (structural weakness) بنت۔رند ءُ لاشار ھم سنتی(اتحاد) زمین ءُ ملکیت ءِ نا برابریں بہر ءُ بانگ ءِ سرءَ جنگ وَ کن اَنت بلئے اے جنگ ءِ یک سوبے تاکتے ءِ نا برابریں بہر ءُ بانگ اوں بیت۔ چاکر ھم سنتی (اتحاد) ءِ سروکی ءِ رد ءَ گیشتر تاکت ءِ واہند بیت بلئے اگاں تمنی تپاکی ءِ جوڑشتءَ بہ چار ئے گڑا گندگ بیت کہ اتحاد ءِ تہءَ دراہیں تمناں برابریں ہک ءُ تاکت است ، اگاں چوش مہ بیت گڑا تاکت ءِ ھم کچّی ءَ تاوان رس اِیت کہ سرجمیں تپاکی ءَ تاوان دنت۔دومی نیمگ ءَ بلوچ ھم سنّتی (اتحادیانی) تہءَ تمنی وت ماں وتی اڑ ءُ ناتپاکی ھم سنتیءِ کمزوریءِ سوب بیت ءُ آئی ءَ تاوان دنت۔انچوشکہ دودائی کنفریڈیسی ءِ سردارانی تہءَ ناتپاکی ءِ نزوریءَ آ دری لشکرانی اَرجان کت۔بلوچانی سئیمی کنفریڈیسی طوران سوبمندی ءَ گوں برجاہ بیت داں قلات ریاست جوڑ بیت۔ طوران کنفریڈیسی ءِ سوبمندی ءِ سوب تمنانی تپاکی بیت۔ کنفریڈیسی ءِ تہءَ سروک ءِ گچین کنگ ءِ ہک سردارانی بیت ءُ اے  کنفریڈیسی ءِ سردارانی دراہیں تاکت ڈنّی لشکرانی ایرجیگ کنگ ءِ سرءَ بیت ناں کہ وت ماں وتی جیڑہانی۔ قلات ریاست وتی بنداتی اہد ءَ شریں وڑیں ءَ دیمروی کنت۔ آئی ءِ سیمسر شاھگان بنت،لشکر مستر ءُ زوراور بیت ءُ حاکمی ءِ رد ءَ مہکم بیت۔نصیر خان اول ءِ اہد ءَ قلات وتی بام ءِ سیمسراں بیت۔ بلئے نصیر ءَ پد قلات خان ءُ سردارانی میان ءَ وت ماں وتی جیڑہانی آماچ بیت کہ چہ ایشی ءَ قلات ءِ سیاسی، معاشی ءُ راجمانی جاور نگیگ بنت۔

ہندوستان ءِ انگریز واکدار وتی نوآبادی ءِ رکّینگ ءِ ھاترءَ  لانک بند بنت۔انگریز-افغان جنگانی سوب اوں ھمیش بیت،انگریز حکومت افغانستان ءِ تہءَ دزرسی ءِ واستہ بلوچستان ءِ کشک ءَ گچین کنت۔بلئے بلوچستان ءِ نگیگ ئیں جاورال آئی ءَ لاچار کن اَنت کہ آ بلوچستان ءِ سیاسی جاورانی تہءَ دزمانجنی بہ کنت۔اے نیام ءَ انگریز حکومت بندسیمسر پالیسی ءِ کمک ءَ  وتی لوٹاں پیلو کنگ ءِ جہدءَ کنت، بلئے سردارانی خان ءِ حکم ءِ پاسداری نہ کنگ ءَ چہ انگریز لارچار بیت کہ دیمتری پالیسی ءِ رد ءَ بلوچستان ءِ سیاست ءَ وتی دستءَبہ کنت۔

[1] Qadeem Baloch Qabail Aur Balochistan Ki Qadeem Tareekh, Dr Farooq Baloch P 50-55, 357

[2] Qadeem Baloch Qabail Aur Balochistan Ki Qadeem Tareekh, Dr Farooq Baloch P 55-68, 388

[3] Qadeem Baloch Qabail Aur Balochistan Ki Qadeem Tareekh, Dr Farooq Baloch P 407

[4]I. Baluch, The Problem of Greater Baluchistan: A Study of Baluch Nationalism (Stuttgart: Steiner Verlag Wiesbaden GMBH, 1987), p.95.

اے بلوچانی مزنیں لڈّ ءُ بار ے اَت۔ ایشی ءَ رند ایران ءِتھا بلوچ وَ است اِت اَنت بلئےآھانی کساس کم تراِت۔بلوچ چوشکھ سرانو اِت اَنت پمیشکا بازیں ھنداں شنگ اِت اَنت۔

[5] I. Baluch, The Problem of Greater Baluchistan , p.95

[6] اے اتحاد”رنداتحاد”یا “مکران اتحاد”گشگ بیت۔بلئےچوشکھ اے اتحادءِمستریں تمن رند ءُ لاشار بنت پمیشکاباز بلوچ نبشتھ کارءَاے اتحاد”رند ءُ لاشار اتحاد” ءِ نام داتگ۔

[7] Taj Mohammad Breseeg, Baloch Nationalism, p.109

[8]Meer Khuda Bakhsh Bijjarani, Searchlight on Baloches and Balochistan (Karachi: Royal Book Company, 1974), p.139

[9] Taj Mohammad Breseeg, Baloch Nationalism, p.112

[10] Naseer Dashti, The Baloch and Balochistan: A historical account from the Beginning to the fall of the Baloch State (USA: Trafford Publishing, 2012),p.130

[11] I. Baluch, The Problem of Greater Baluchistan, pp.99-100

[12] Ibid,.99

[13] Naseer Dashti, The Baloch and Balochistan, p.131

[14] The Baloch and Balochistan, Naseer Dashti P 126-127

[15] The Baloch and Balochistan, Naseer Dashti P 127-128

[16] Brian Spooner, Baluchistan: Geography, History And Ethnography, Encyclopedia Iranica, http://www.iranicaonline.org/articles/baluchistan-i ,(Feb, 09, 2020/ 6:40 AM )

[17] The Baloch and Balochistan, Naseer Dashti P 183-187

[18] گل خان نصیر،تاریخ بلوچستان، تاکدیم۔17

[19] ھمیش،تاکدیم۔27-28

[20] Naseer Dashti, The Baloch and Balochistan, p.175

[21] Ibid,.179

[22] شاھ محمدمری،قوم: قدیم عھد سے عصر حاضر تک(لاھور:تخلیقات،2000)،تاکدیم۔142-3

[23] ایشی ءِ مستریں سبب نصیرخان ءِ سرداراں تحفھ ءُ جاگیر ءُ قلات ءِ کارمانانی تھا جاگھ دیگ اَت کھ اے کاراں سردارمالی ءُلشکری رد ءَ طاقتور کتگ اِت اَنت ءُ وھدے نصیر ءِ جانشیناں سردارچھ قلات ءِ کاراں دیر داشت ا َنت ءُ جاگیرپُل اِت اَنت داں سرداراں اے وتی حق ءِ سرا دزمانجنی پھمت ءُ چداں سردار ءُ خانانی میان ءَ جیڑھ بنا بوت۔

[24] Naseer Dashti, The Baloch and Balochistan, p.202

[25] Martin Axmann, Back to the Future: The Khanate of Kalat and the Genesis of Baloch Nationalism 1915-1955 (Karachi: Oxford University Press, 2009),p.26

[26]ملک محمدسعیددھوار،تاریخ بلوچستان(کوئٹھ:مطبوعات النسا،1990)،تاکدیم۔565

[27] Ahmad Yar Khan Baluch, Inside Balochistan: A political autobiography of His Highness Baiglar Baigi, Khan-e-Azam-XIII (Karachi: Royal Book Company, 1975),pp.219-221

[28] گل خان نصیر،تاریخ بلوچستان، تاکدیم۔144

[29] Riccardo Redaelli, The father’s bow: The Khanate of Kalat and British India (19th-20th century) (Milano: Manent, 1997),p.62

[30] C. U. Aitchison, Treaties, Engagements, and Sunnuds Relating to India and Neighbouring Countries, Vol. 7. (Calcutta: O. T. Cutter, Military Orphan Press, 1856),pp.75-76

[31] Ibid,.77-79

[32] Thomas Henry Thorton, Colonel Sir Robert Sandeman: His life and work on Baluchistan and Indian frontier (London: Wrigley’s, 2017),p.49

[33] شازیھ جعفر،بلوچستان اور برطانوی سامراج: ایک تاریخی جائزھ(لاھور: فکشن ھاؤس،2019)،تاکدیم۔143

[34] Christian Tripodi, “Good for one but not other”: The “Sandeman System” of Pacification as Applied to Baluchistan and the North-West Frontier, 1887-1947″, The Journal of Military History, Vol. 73, No. 3 (July 2009),p.776

[35] Ibid,.766

[36] Taj Mohammad Breseeg, Baloch Nationalism, p.176

[37] Naseer Dashti, The Baloch and Balochistan, p.241

[38] Taj Mohammad Breseeg, Baloch Nationalism, p.176

[39]  Naseer Dashti, The Baloch and Balochistan, p.241-242

[40] Taj Mohammad Breseeg, Baloch Nationalism, p.246