بلوچ دود او ربیدگ او ساڑی آ وخت نا وہل آک

بلوچ دود او ربیدگ او ساڑی آ وخت نا وہل آک
تران کروک : پروفیسر ڈاکٹر منظور بلوچ
مٹ او نوشتہ: ادارہ

داکان مہالو کہ دود ءُ ربیدگ (ثقافت) نا باروٹ ہیت و گپ کننگ ئے، بعض وخت دا ہم نن کے ویل ئس مریک کہ براہوئی ٹی ہیت کین،بلوچی ٹی یا اردو ٹی. تو کنا خیال اندن کہ راج آک بدل مریرہ و ہر عمل اسے تبدیلی سینا نشانی سے، دنیا ٹی اسے گڑاس یقینی ئے تبدیلی مریسہ کیک. تو دا خاطر آن زبانک مریر دافتیٹی ہم شیفی برزی بریک. تو ای اینو دا خاطر آن ہم اردو ٹی ہیت کننگ خواہ کہ انتکہ اردو ٹی ہیت کننگ ئے، ننا دا خیال مسونے کہ اردو زبان ننا استحصال ئے کرینے، نوآبادیاتی نظام نا نشانی سے. ولے ہرا اردو کہ نن تونے اونا باروٹ ہیت کیوہ.
دا کان مہالو کہ نن باقاعدہ دودءُربیدگ نا باروٹ ہیت کین کہ دودءُربیدگ انت سے یا تہذیب انت ئسے؟ ثقافت انت ئے پارہ، تمدن انتس مریک؟ اوڑان مست کہ زبانک اونا بشخ اسور. تو ہرا وخت نن تینا پروگرام آتے اڈ ایتینہ تو اکثر ننے دا گرج مریک کہ نن اردو ٹی ہیت کین. ای اینو دا ہیت ئے دا خاطر آن ہم پاننگ خواہ کہ ہرا اردو ٹی نن ہیت کینہ او ہموفتا اردو اف، دا ننا جند نا اردو ئے، اندا اردو ہراٹی کہ عطا شاد تینا شاعری ٹی رنگ چٹ ایتے، اوفک تو پُو متوس، دا خاطر آن کہ ننا اردو ٹی و اوفتا اردو ٹی بھاز فرق ارے. ننا اردو نا ڈکشنری پین ئے اوفتا پین. ہرا وخت کہ او ننا اردو ئے پُو مفسہ، ہرا وخت او عطا شاد ئے پُو مفسہ، تو پارہ کہ کوئٹہ نا اخہ کوٹہ نا شاعر، تو ننا اردو ٹی کوٹہ نا لوز اف. ای دا پاپرہ کہ ننے ٹی نزوری اف. ولے دا لوز ننا ڈکشنری ٹی اف دا اوفتا ڈکشنری ٹی ئے، نما ڈکشنری ٹی کوئٹہ شاید مفرو ئے ولے ننا ڈکشنری ٹی کوئٹہ ارے. نن ہرا لوز آتے دوئی کینہ اوفتا تعلق تہذیب و کلچر، ننا بلوچ تول بش، کوڈ آف کنڈکٹ، ننا چاگرد و رویہ غاتا بشخ آکو. دا خاطر آن ہرا وخت کہ نن تینا بلوچی اردو ٹی ہیت کینہ تو اوفتے سمجھ بفک ولدا او غداری نا ٹپہ ئے خلیرہ. فرق دادے کہ نن ہمو حالت اٹ اردو نا ہیت ئے کینہ ہراڑان نن فائدہ ارفین. ہرا نا کمک اٹ نن غالب ئے خوانان، منٹو، مہدی، کرشن چندر، قرۃ العین حیدر دیر دیر نا پن ئے الین، ساہر، جون ایلیا داخس کہ سیانڑا او بندغ، ہراکے مہر نا ہیت کریر، ہرا کہ خیال بشخار، نن اوفتیان خن تے تَر کننگ کپانہ،ننے اوفتیان فائدہ دوئی بسونے، نن مختار مسعود آن ہم ہیل کرینُن، نن انتظار حسین ہم چانہ ولے نُم تپیرے تا، نن ہمو بولی نا امر منتوار مفن ہراٹی محمد رفیع نا وڑو گچین او توار سینا خواجہ، ہراٹی لتا آنبار اننگا تینا توار اٹ سُر سجافک، نن اوڑان امر نہ من مرین ہرا کہ فلم نا کمک اٹ تینا شونق ئس پورو کیرہ. دا وڑ کس اف کہ فلم نا وسیلہ اٹ تینا شونق ئے پورو کے. ویل دادے کہ اوفتیتو دلیپ کمار ارے، نم تون اف. اوفتیتو راج کپور ارے نم تون اف، غالب، تاج محل، شمس الرحمن فاروقی ہموکان ئے داکان اف، تو اندادے کُل آن بھلا ویل کہ دا جاگہ نا دودءُربیدگ ئے اوارسوار کیک. نن آ تہذیب آتا سیالداریک کشکتوس، نما تہذیب آتا سیالداریک کشکار. داسہ نفرت نا سوب آن نم غالب ئے ہم تینا کننگ کپیرے، ہمو بعض گڑاتے تینا کننگ کپیرے ہراکے ہمو ڈغار نا زی آ ودی مسونو. دا نما گڑتی ئے ننا اف. انتئے کہ بنیاتی ڈول اٹ کلچر نا تعلق انسان نا ڈغار آن مریک. ایہُن تو ارا وڑنا خیال بریرہ  ہرادے میٹا فزکس ، طبعیات یا آسمانی ہراتہ ننے پارہ ولے ایلو علم تخوکا تا پاننگ دادے کہ کلچر ڈغار آن  مریک. انتئے کہ کل گڑاک ڈغار آن ظاہر مریرہ او ننا مونا بریرہ ہرا ننے اسے جتا او پجار(شناخت) ئس ایترہ ہرا کہ ننے تینا زندگی نا اسہ زہیری ئس ایترہ. ہرا ہرا مِش ٹی ودی مریک ہمو مش نا کل رنگ آ تیٹی بدل مریک. ہندا خاطران کسس  اے ہمپ لڈ خوش بفک. انتظار حسین آن بارنگا بندغ ہراکہ ہمپ لڈ کرسا پاکستان آ بس. ہراتم او ہندوستان نا حوال اے نوشتہ کیک تو اسہ زہیری ئس اونا ہر جملہ ٹی اسہ ہندوستان نا زہیری نا احساس ئس خننگک. او پائک کہ ای تینا سہب و شام ہندا ہندوستان ٹی گدرینگ خواہ، ولے خاچنگ کن لاہور آ ہنوئی ئے انتئے کہ ہندوستان اونا ہنکین اسک. اونا مِش ئس. ہمو بندغ اوڑان مچا زند  پیشن مننگ کتو، تو پدا نی ننے پاسہ کہ نم تینا مِش آن جتا مبو. انسان ہراڑے ودی مریک ہراڑے اونا سیالی و تیناک مریرہ، ہراڑے اونا اولیکو سنگتی مریک ہمو رنگ روح ماحول نا بشخ جوڑ مریک اوتیان جتا مننگ کپاسہ، بلے اوفتے پین جاگہ ئس زیات آسودگی ملے زیات میل ماڑی ملیتے، ولے او ہرا جاگہ غا ودی مریک ہرا مش آن اونا تعلق مریک ہمو اونا ساہ نا بشخ جوڑ مریک. اینو دنو پین بھاز بندغاک ہم اریر ہراڑے او خن ملار اوفک ہمو جاگہ اے اینو ہم النگ کن تیار افس. سختی او سوری ٹی ہم او تینا ہنکین اے الیتوس. دا خاطران کہ تینا مِش آن جتا مننگ بھاز مشکل اے. دا خاطران کہ نن ہراتم ادب نا ھیت اے کینہ تو ادب نا تعلق ہم ہمو ڈغار آن، ہمو کلچر آن مریک ہراڑے کہ او ودی مریک.
 داڑے اسہ پین پوسکنو شرآ ہس مریک کہ کلچر انت ئسے تہذیب انت ئسے یا تہذیب دا لوز ارے دا کلچر نا معنی اے پورا کیک یا کپک ؟ تو بھاز صاحبِ علم آکو یا نوشتوک آک یا بھاز خوانوکاکو تو او دا پارہ کہ کلچر اسہ شابیت او اسہ گچینو لوز ئسے. انتئے کہ اسے دا لوظ ٹی ہنداخس شابیتی ارے کہ دا نا ورندی ئے کس تفنگ کپک. ہرکس کہ ورندی ایتک او جتا او. ہندن کہ  ڈاکٹر جمیل جالبی تینا کتاب ہراکے کلچر نا باروٹ ئے، او دا نوشتہ کیک کہ امر کہ سہدار آتا پن تے پین بولی سیٹی مٹ کینہ ولے کلچر نا معاملہ غاک دن سادہ مننگ کپاسہ کس کننگ کپک تا. دا نا دیہاڑ آ بےکچ کتاباک نوشتہ مسونو. انتئے کہ دا مچا نا وجود آن تعلق تخرہ، نا ظاہری دروشم  کہ نی انت بینسہ ؟نا کوننگ نا وڑ امرے؟ نا جہہ جاگہ غاتا بیریفنگ نا وڑ امرے؟. پدا داکان نا عقیدہ او روایت آک انت او ، ہندن داڑتون اوار اوار ہرا نا ذہنی کاریمک مریرہ دا ہم دانا بشخ او ۔
ادب ،لٹریچر کلچر ٹی انت نا کمی ارے. داسہ ہرا گڑا ئے پاروس کہ کلچر ارے یا ہرا گڑا کلچر اف. سادہ ھیت ئٹی کلچر دادے کہ نی ہرا مِش ٹی بھلن مریسہ ہمو مش او ہمو جغرافیہ ٹی نا بننگ آن سوچ کننگ نا عمل اسکان ہم کلچر پاننگک و کلچر نا حوالہ اٹ گڑاس غلط فہمی ہم اریر و نن اکثر دا سرپند مرینہ کہ بلوچی دود آ تا ھیت اے کہ دستار یا پُچ او چھوٹ بینینہ تو ھیت زیات مریک. گدان او خُرود نا ھیت مریک تو دا ننا دود آکو کلچر اسہ ہندنو شاہبیت او لوظ ئسے کہ کنے لگپک کہ ای داڑا پنچ فیصد ہم ھیت کیو. داٹی ہندنو بھازآ ھیت آکو کہ نی دا سوچ کر کہ اخس بلوچ ہراڑے ہراڑے رہینگرہ  دا کل اسہ کلچر نا بشخ او. جاگہ نا جغرافیہ ہم جتا  مرو ولے او کُل ہم بلوچ کلچر پاننگ او ہمو خاص ڈغار نا تینا خوشبو ئس مرو ، تینا اسہ رنگ ئس مرو تینا اسہ درشم ئس مرو اونا مشتا زیبائی ئس ئے. بولان نا دیر ئنا چشمہ غاتا جلال ہم ئس. اوٹی ہنینی ہم ئس او ٹی سختی او سوری ہم ئس ، داسا نی ہرا ہرا گڑا تہ شاغسہ و ہرا ہرا گڑا تہ کشسہ. تو کلچر اولیکو لوز اتیٹی دادے کہ ہراڑے نی ودی مریسہ ہراڑے نی کل اے تینا مہر ،مابت ، روح و ایلو روایت او تینا زندگی نا تجربہ اے ہراڑے نی ودی مریسہ ہندا خاطران تو مش تون مابت مریک دا ہم انسان نا فطرت مریک ہرا سرزمین و ہرا جاگہ غا نا باوہ و پیرہ سدا زندگی گداریر اوڑے نی امر آسودئی رسینگپک. اینو نن شار تیان پیشن مرسا تینا ودی مروکا علاقہ غاتا کانہ تو ننے تینائی ئس محسوس مریک دا خاطران کہ نن ہموڑے ودی مسونن، خن ملان تو ہندن لگک کہ وخت سلیس ولے ہراتم نن واپس شار آ  برینہ تو ہمو یاتاک واپس دماغ ٹی بریرہ انتئے کہ نن ہمو زندگی نا عادتی مرینہ دا مفنہ داسا دا زندگی نن داڑے گدریفنہ تو دادے گدریفنگ کن اسہ بھلو وخت ئس بکار مریک کئی پشت آک درکار مریرہ گڑا شاید دا ماحول اے سرپند مریک. اسہ زندگی ٹی اسہ ماحول آن پیشن مر ایلو ماحول ٹی جوان اوار مریس سوال پیدا مفک و دا خاطران ننا بھاز آ مشکلاک یا ننا نفسیاتی ویلاک ودی مریرہ تو دا نا تعلق ہم داڑان بھاز مریرہ ۔
داسا مجبوری اے زندگی اے ہم گدریفوئی ئے، خوانوئی ہم ارے و اسے نوکری ئس ہم ہلوئی ئے ولے داڑکن ننے اسے بھلو نرخ ئس ہم تروئی مریک و نرخ ننا روح ئنا سودا اے۔ ہرا ننا تینا مِش ٹی ودی مریک اوڑان مُر مرسا ہرا سختی تا گواچی مرینہ شاید اودے لوظ اتیٹی تران کننگ بھاز مشکل مریک. کسس ہم مرے اوڑان ہرف کہ او تینا زندگی نا گڈیکو دے تہ ہموڑے گدریفنگ خواہرہ او ہراڑے ودی مسونو. دا اسہ بھاز بھلو خُڑکی ئس مریک دادے کس پرغنگ کپک. نی اسہ قوم ئس فتح کننگ کیسہ اسہ ریاست سے آ نی قوضہ کننگ کیسہ ولے اونا کلچر اے تینا کننگ بھاز مشکل اے. ہندن کی نوآبادیاتی نظام نا سوب دادے کہ اولیکو ہرا دک اے او کلچر آ مروئی اے ۔ انتئہ کہ او نا کلچر اے ہرا وخت اسکان شیف نشان تتو او دا ھیت نا مدعی مننگ کپک کہ کنے دا جاگہ نا حکمرانی  ملا ۔ انتئہ کہ ای نیان کلچر ٹی زیات اوٹ او نا کلچر نا وڑ جاہلانہ ئے، کنا کلچر کنے آ زیب کیک نیا زیب تفک ، نا کلچر وحشی تا ئے، دا خاطران ننے دا حق اے کہ نن نیان زیات اون تو نن نیا حکمرانی کین. ہندا اولیکو ھیت کہ نو آبادیاتی نظام جوڑ مس ۔ نوآبادیاتی ملک آک جوڑ مسور اور بدبختی دادے کہ اینو ننا تعلق ہم نوآبادیاتی نظام آن اے ہراڑتون کنا کلچر نا ہچ او قیمت ئس افک ولے دافتیان بیدس ہم کنا کلچر اے شکست تنگ کتو اگہ نی ہندوستان نا مثال اے ایتس اوڑا انگریزاک بھاز جوان وڑٹ حکمرانی کریر نوآبادیاتی نظام نا بنیاد اے تخار بھاز بھلو ملک اسر ہرافتا نی مال و دولت نا تصور کننگ کپیسہ ہراڑے مہذب آ تا رنگاک ، اوڑے عالم آتا ہندنو بھلو کچ ئس اس کہ ہرافتا نی تصور اے کننگ کپیسہ. ہراتم انگریز قبضہ کرے تو اوفتا پاننگ دادے کہ او مچا دور ئٹی انگریزاک رہنیگار ہراتا تعداد بیست آن بیست او پنچ ہزار الو، کروڑ آ بندغ آ تہ تینا غلام جوڑ کریر. تو دا خاطران کہ نی تہذیب یافتہ الویس حالانکہ ہندوستان دنیا نا مُتکنا تہذیب آ تیٹی شمار مریک. دا جواز ہتیرہ کہ افریقہ ٹی او دا بنیاد آ ھیت کیرہ کہ نا رنگ مون ئے، نی مون رنگ والا تیٹی مچا دنیا نا خرابیک مریرہ ، نن پیہن اون ننا رنگ پیہن اے تو نن نمے آ حکمرانی کرون. دا دن ہم اف کہ اوڑے ضمیر والو بندغ اف ، او باضمیرا بندغاک دادے پیہن آ بندغ آ اسہ بڈ ئس پارہ ۔ ولے ہراتم ہندوستان آ پورا قوضہ مس وا ہم اسہ بھلو وخت سے اسکان انگریز تہذیب اے تینا کننگا. انگریزی خواننگ و لکھنگ اے اینو اسکان ہم تینا کننگ کتوس اور مغربی تہذیب ءِ قبول کننگ نا مسلہ اینو اسکان ہم ارے ۔ خوشی اٹ او انگریزی نا تہذیب اے قبول کتوس اوڑان بھازاتہ فائدہ ہم رسینگا ولے اینو ہم ہرا نوآبادیاتی نظام موجود ارے  اوڑا دا جھیڑہ ارے کہ ننے مغربی تہذیب آن نفرت ارے. داتون پین مسلہ مننگ کیرہ ولے او زمانہ ٹی بیرہ کلچر نا مسلہ ئسک اور نن ہم تینا کلچر اے الیتنون داسا نی اندازہ خل کہ درو اگہ بلوچ خاخر پرست مسونے تو اینو نن ہم شرک پال پانہ او اینو ہم ننا نیام ٹی ارے اینو ہم نن پانہ کہ خاخر بالپیس ۔ نا تعلق خاخر پرست آ تیان اسک تو اینو دا ننتون اتنئہ ارے ننا شرک و پال ٹی دانا اہمیت انتئہ ارے ۔۔۔۔؟
دا خاطران کہ جاگہ نا جاگس زمانہ سیٹی ننا نسل آ تا تعلق رہینگانے بھازا گڑاک نے ملور ہرا کہ اسلامی مذہب نا حصہ افس ہرا مختلف عقیدہ غاتان نن ہلکونن تا اور داسا اوفتے نن مذہبی حیثیت نا درجہ ایتنہ. نی اینو ہم شام ئنا وخت آ کس اے بے تفیسہ.  اگہ نی اراٹی تینا ہُورتا ہڈ آتے ہلیسہ تو نا لمہ یا نا پیرنگا بلہ غصہ مرو، او نے دا گڑا کننگ الیپرو، او اینو ہم پارہ کہ خن نا پِرک ۔۔۔ دا انت او ۔۔۔۔۔۔۔؟ 
وخت ئس دافتا غور کرینس کہ دافتا تعلق ہرا عقیدہ غاتان اے ہرا ہرا راج او ارا تہذیب آ تان اے تو دا کلچر ہندن او مضبوط او گڑاسے کہ نی ہخس کوشست کر نی اودے شکست تننگ کپیسہ. اونا بینادی وجہ دادے کہ ہرا انسانی ذہن نا تشکیل مریک نفسیاتی حوالہ اٹ پانہ کہ جی نا  لاشعور مریک انفرادی زندگی نا زندگی او نا مچا تجربہ غاک نا مشاہدہ غاک ھیت ھیت آ نے یات بریرہ کہ دافتا تعلق نا باوہ پیرہ اریر او ہنت کرینو او ہم نا لاشعور نا حصہ او دماغ نا باروٹ داسکان داخس پٹ و پول متنے کہ دا نا باروٹ داسا تحقیق مریک ، تو دا نظام نا باروٹ ہراتم نے موقع رسینگک دنو واقعی ئس نیون پیش بریک کہ نے ہندن لگک کہ ای دادے جاگس خنانُٹ ولے دادے خنوک مفک بندغ ۔۔۔۔
دا انسان تینا وجود اے یا انسان تینٹ پٹسہ کیک ۔ 
تو نا اندر اندر ہم اسہ جنگل ئس ارے ہمو جنگل نا تراش و خراش اے ہرادے نن تہذیب پانہ اونا مطلب کہ درخت آ تا کٹ کننگ اے ۔ تو او نا اندر ٹی اسہ مچا او جنگل ئس ارے اسہ مچا او کائنات ئس ارے تو اونا ہم تراش و خراش نا ضرورت مریک ، ولے نن دا کنڈا کم خیال کینہ نن ظاہری تہذیب اے زیادہ اہمیت ایتنہ داٹی ننا پُچ و پوشاک ، تولنگ بش مننگ ھیت او گپ کننگ نا وڑ شامل او ۔ ولے ہرا نا تہٹی مچنگ آ جنگل ارے تو وخت ئس نی محسوس کریس کبھی دا ہمو گڑا غا غور کریس وخت ئس ضرورت محسوس کریس کہ داٹی جھر او بوچ مرو ہراکہ نقصان ایترہ اوفتے کٹ کننگ مرے ۔ انتئہ کہ نا ہرا نظام ارے او تینا وڑٹ تینا نظام سے ئٹ چلنگے ، داسا کل اے گڑا تہ ہر گڑا اوفتا زیہا ھیت کر ۔۔۔ تہذیب نا ھیت کر پدا کلچر نا ھیت کر ۔۔ داخس تحقیق آن بیدس دماغ نا افعال اے پوہ متویس تو کنا خیال اے کہ نا کلچر نا تعریف ہم مکمل مروف ۔ دا کہ ننا آرکیالوجی نا میدان اے ہراٹی بھازا ٹیکنالوجی تا سوب آن تیزی بسونے دا ہندن مستنا وخت ئنا بندغاک ہرا شہرتیٹی رہنگارہ زوال پزیر مسور اوفتا ہرا دَمب آک رہنگار ہموفتہ واپس خوتسہ کیرہ او انسان نا تاریخ اے کشرہ مننگ کیک ہندنو پوسکنو گڑاس مونا بریک دریافت مریک کہ ہرا ننا تاریخ اے او مچا اوار سوار مرے ہندا خاطران کلچر زندہ انسان کن ضرور اے ، انسان ہم ارا قسم نا مریرہ اسٹ تو انسان مریک ولے زندگی اے گدریفنگ تپک او کبھی زند ئنا مزہ اے ہلوک مفک یا نی اودے اسہ زندہ لاش ئس پاننگ کیسہ ولے اسٹ اسٹ ہرافک واقعی زندہ انسان مریرہ ہمو زندہ غا بندغا تا باروٹ نی ہچ ئس پاننگ کپیسہ ہچ او پیشن گوئی ئس کننگ کپیسہ ہندن کلچر ہم تبدیلی نا ھیت اے دا ہرا اینو نن پچ پوشاک بننہ تو دا ہم ننا کلچر نا حصہ سے ، ھیت کروکا زبان ہم ننا کلچر نا حصہ دا بھاز وخت تنقید کننگ اک کہ جی دا اسہ دے نا بلوچ سے لمہ ایڑتا حالت اے پوہ مفک ، دستار او چھوٹ بنیک دافتا خیال اف تہ ،۔۔۔۔۔ ای او دڑد او تکلیف نا ھیت اے کپرہ ولے ہرا ھیت اے نن کینہ تو او سطح ئی او ھیت ئس اف ، انتئہ کہ ننا اینو ن کلچر مچٹ بھاز شہری تو ارے ننا دفتراتیٹی ننا وردی مرو ولے اوفتٹی بلوچ نا ہرا بیننگ نا طرز اے او اینو ہم جتا اے  شائست ای خوش اوٹ کہ بندغاک اودے پسند کیرہ اینو نی دا ہرُ نا نوجوان آتا اکثریت اے کنا خیال پائیک کہ 1 فیصد دنو افک کہ ہرا تینا ریش اے کُوٹ کیرہ دا اینو نا تینا کلچر اے دادے پد کننگ مفک ہرا ننا عمرئنا نوجوان اسُرہ بھاز کم نوجوان ہراکہ ریش اے الاسس تو دا انت ئسے ، دا ہم کلچر اے ، پھگا دا اسہ پین شکل سیٹی بدل مرو تو او ہم نا کلچر مرو ۔ ہرا درو نا گدان تیٹی اسر او اینو دا پکا غا جاگہ غاتیٹی او پھگا دا ہم نا کلچر ٹی شمار مرو انتئہ کہ دنیا بھاز تیزی اٹ بدل مننگ اے 2050 آن اخس تبدیلی مرو کہ تصور کننگ کروفیس ، پکا غا جاگا غاتیٹی رہنگنگ ہم نا کلچر مرو انتئہ کہ کلچر چلنگ او کو اسہ مجسمہ ئس جوڑ مسونے تو دا نا جوان تعریف کننگ کپنہ اور دا نوجوان آ تہ دستار نا شغان لگک ای پاوہ کہ دا جوان او ھیت ئس افک دا خاطران جوان او ھیت ئس اف کہ دا ننا چھنا تا اسہ دے ئسے ہرادے او تینا اسہ خوشی ئس سرپند مرسا تینا تہوار سرپند مرسا پوسکنو پچ بینرہ اوفتا حق اے کہ سال ٹی اسہ وار ئس خوشی نا رسینگہ اوفک اسی جاگہ مرسا کیر چاپ خلیر اسہ جاگہ مریر مجلس او مستی کیر اسہ دے ئس تو نن برداشت کین انتئہ کہ نن تینا چھنا تہ انت تسونون نن اوفتہ نفرت نا تعلیم تسونوس تقسیم نا تعلیم تسونوس لالچ اے رغامانون تا نن اوفتے مقابلہ نا رُمب او ریس ٹی اوار کرین ، جی نے ڈاکٹر مروئی اے انجینئر مروئی اے نے ایلم تون مقابلہ کروئی اے ۔ دا ہراتم اوفتا عملی زندگی ٹی برو گڑا اوفتہ احساس مرو کہ ننا نسل آک ننتون انت انت کریر ننکن انت ئس الار ، اگہ نوجوان آک اسہ دے ئس جوڑ کرینو تینے آن تو نی اوفتہ انتئہ منپیسہ اینو ہراڑے کاس بلوچ نا ہزارا 
مسلہ غاک مرور اوفتا ھیت مرو اور آخر ٹی دا مرو کہ جی بلوچ اوار اف۔ اینو نا دے تو دا اوار او دا نوجواناتا جوش و خروش ارے انتئہ نن داخس تنگ نظر اون کہ نن تینا نوجوان آ تیکن اسہ دے ئنا خوشی اے برداشت کپنہ ، اور ایلو ھیت دا کہ بلوچ تکلیف ٹی اے اوڑان انکار افن ولے ہراتم نے پورا تکلیف ٹی اوس تو نی خوشی نا ہمو اسہ وخت ہندن الوس گم کروس ۔۔۔۔۔؟؟؟ 
دڑد انسان نا اُست ئٹی مریک مننگ کیک ہر کلان زیات چیہانٹ خلیک کنے آن بار اونا است خیالی مریک ہرا بندغ چپ تولوک مریک شائست کہ او نعرہ بازی تپک یا ہچ او عمل سیٹی شریک اف ہرا کہ تہٹی است ترخ مریک ، دا نا تعین اے دیر کرو دا دڑد نا کچ اے دیر کرو کہ دنا دڑد زیادہ اے او دنا دڑد کم اے اور ایلو ھیت دا کہ بے شک داٹی سرکار شامل مرو ولے دا نا بنیاد ٹی تو دتر اے نا ۔ اور دنیا ٹی ہخس دنو خوشی دا مریرہ اوفتا پدٹی ہم بھاز بھلو قربانی تا داستان ضرور مریک ۔ دا نن نوروز یا ہتم نا بننگ آ مختلف میلہ خننہ نا دا ہمو فصل نا برابری نا منتواری مریک   ہرا نا امکان بیرہ پھرتا اسک او زمانہ ٹی ٹیکنالوجی الو ، پھر مسکہ تو آبادی مسکہ ہمر ننا خوشکاوہ نا زمینک او ۔ تو دا نا پدٹ ہم اسہ کہانی یس ارے ایلو دا ھیت کہ اگہ بلوچستان ہنوکا بیست سال آن ہرا دڑدان گدرینگک اگہ دا دڑد متوکہ تو بلوچ دود و ربیدگی نا دے مسکہ ۔۔۔۔۔۔۔؟؟
اگہ نن دا تکلیف آ تیان گزرینگتونہ تو اینو کلچر ڈے متوکہ کنے اوفتا ہم رائے نا احترام اے کہ ہرا دا نا مخالفت اے کیرہ دا اوفتا حق اے ولے ہر گڑا اے ہننگ نا ہم اسہ زاویہ ئس مریک ہندن کہ میڈیا دو دھاری تلوار اگہ او حکمران آتا کنیز اے وخت ئس تو عوام  نا ہتھیار ہم۔جوڑ مننگ کیک ، کتاب نے اسہ تابعدار بندغ ئس جوڑ کیک اور نے اسہ انکار کروکو شخصیت سیٹی ہم بدل کننگ کیک ہر گڑا مختلف رنگ او مختلف پہلو ارے اور پدا اینو ن دے نی جوش او خروش اٹ منائفسہ تہ تو نا مخالف اخلاقی اور نفسیاتی وڑٹ شکست کنوک اے کل تکلیف آ تان پد تمام دڑداتا آن باوجود نی اخلاقی طور پر نفسیاتی وڑٹ دا ظاہر کیرہ کہ نا امیداک مظبوط اریر اگہ دا سرپند مریرہ کہ داڑان جوانو پیغام ئس ہننگ اف تو ای اسہ مثال ئس ایتوہ کہ ہراتم پاکستان جوڑ مس لیاقت علی خان اونا وزیراعظم مس اسہ وائس چانسلر ہم ئس اودے پاریر کہ جاپان آ ہنک  ہمو یونیورسٹی تا چکر ئے کر اوفتا ہرا تعلیم اے ہرا اوفتا سوچ اے اودے مچٹ ہرک برک او نظام نن تینا کننگ کینہ یا نا او باز حیران مس کہ جاپان ٹی انت ئس مرو ۔ اوڑے تو سوگ مرو ، انسانی تاریخ نا بدترین انگا حملہ ہیروشیما اور ناگاساکی آ مسک ہراڑا اینو ہم انسانیت شرمندہ اے اور ویل دادے کہ ہراتم امریکی صدر آن ہرفنگا تو جاپان ہتھیار بٹیسس ہیروشیما اور ناگاساکی نا حملہ غان پد نا انت خیالاکو تو او پارے کہ او دا مچا جنگ ئنا دوران اسہ شام ئسے کہ ای بھاز سکون ئٹ خاچانٹ دا بے دردی او بے حسی نا اتتہا ۔۔۔۔۔ تو دا بھلا حملہ غان پد اوڑے انت مرو ۔۔ ہراتم او اوڑے ہنا دا کل اے خنا حیران مس کہ ہر بندغ تینا کاریم ئٹ خوش ئس ہر اسٹ تینا تعلیم او یونیورسٹی تون لگوک اسک تو ای اوفتیان ہرفیٹ کہ داخس بھلو حملہ مس نم کل دادے استان دریرے اور نم کاریم کیرے تو او پارے کہ قوماتا تاریخ اٹ بریرہ دننگا موقع غاک ولے دا نا دا مطلب اف کہ دو اے دو آ تخ تول ہُر ۔۔۔۔ اور ہمو جاپان اسہ زمان سیٹی امریکہ سپر پاور ئسک اونا سنگت جاپان اونا کُلان بھلا حریف جوڑ مس ۔ پدا اعتراض ننا چھنا تا مریک کہ دا دستار نا وڑ وڑ نا نمونہ جوڑ کیرہ دا تو جوانو ھیت سے کہ او تینا جذبات نا ہموخس اظہار کیرہ ہمو دستار ہرا ننا باوہ پیرہ نا سک ہمودے پین زیبا کیرہ دا دستار ہمو باوہ پیرہ نا اسک ہمو ننا چھنا تا اے نن انتئہ نن قبول کپن تہ ننے تو خوش مروئی اے دا دستارے تو پین زیبا کننگا ہرا رنگ ئنا معنی اے چارہ تو دا معنی اے پوہ مرور اور دا حوالہ اٹ اسہ شیئر ئس ۔۔۔ 
بربادیوں کا سوگ منانا فضول تھا
بربادیوں کا جشن منا کر چلا گیا ۔۔
ہر گڑا نا اسہ تاریخ ئس ارے دستار نا ہم اسہ تاریخ ئس ارے ہندن دا نا اسہ دئے ئس منائفسہ تو دا ہم بدل مرسا پین زمانہ سیٹی اسہ پین صورت سیٹی مونا برو اینو کم از کم دا دے ئنا خاطران نوجوان آتا قربانی اوفتا مہر مابت اور اوفتا دا خڑیکی نا زیبائی اے اینو نن تولنہ تو کلچر نا تاریخ آ ھیت او گپ کینہ نن دا موضوع آ وخت ئس ھیت ہم کتنون ننتون دنو کتاب ئس اف کہ ننا کلچر آ کسس گڑاس لکھوک مرو چائے انگریزی اردو براہوئ و بلوچی ٹی مرے داڑا نن ھیت کتنون کبھی غور و فکر کتنون اور اینو دانا اظہار مریک مونی شائست داڑا مکمل او گپ و تران ئس مرو انتئہ کہ اونا زندگی ٹی بھازا گڑا تیٹی تعلق ارے نا بلوچ کوڈ آف کنڈکٹ نا تینا  قدرو قیمت ہراٹی انسانیت ، خیال کننگ ، باہوٹ توننگ پین بھازا گڑا تا تصور اینو اوفتا پین بھازا ھیت آک مریرہ اینو قدرو قیمت ہم نشان مریرہ اگہ دا دے ئنا ردٹ نن دا موضوع آ ھیت کین کہ اقدارے امر پدی بٹسہ او نیاڑی تا موجودگی ٹی جنگ آک متوسہ اینو او روایت ہم افک ، اخس روایات آک اسُر کہ ہندُن ہنسہ او اور نن ہچ ئس کننگ کپنہ ھیت تو کننگ کینہ نا انتئہ کہ بابا مری پاریکہ کہ نا ذہن ٹی کلان مہالو اسہ خیال ئس ودی مریک پدا اونا نی اظہار کیسہ پدا گڑا دانا اسہ عملی او شکل ئس ظاہر مریک تو مونی ہنسا ای سرپند مریوہ کہ دا جوش ولولہ اسٹی او اونا ثمرات کم مرور ہمو دڑد نا پنا معنون انتئہ کپن تینا کلیجہ اے ہرسا ، چیرسا تو دا نا اعلان ضروری اے انت ؟؟؟ ارا دنگا نوجوان یا داڑے تولوک اے اودے دنو دڑد ئس مف ہراتم دڑد ارے تو اونا اعلان ضروری اف ہراتم نی کس اے مونی دیسہ اور پین بازا گڑاک مونا برور بھازا موضوع ہم مونا برور اوفتا دا عمل مونا برے ۔ ای دا سرپند مریوہ کہ ہمو قوم تینا بدترین حالات آتیٹی جشن منائفنگ نا جذبہ تخک اینو اودے کس شکست تننگ کپک ۔۔۔۔۔۔

دلگوش: دا نوشتانک بلوچ اسٹوڈنٹس ایکشن کمیٹی نا تاک “نوشت” ٹی چھاپ مسونے۔